کار داوطلبانه یکی از قدیمیترین و در عین حال تحولیافتهترین شیوههای مشارکت اجتماعی در جهان است. در نگاه اول، کار داوطلبی شاید فقط «انجام کاری بیمزد» به نظر برسد، اما بررسیهای سازمانهایی مانند UN Volunteers و VolunteerHub نشان میدهد مفاهیم بسیار عمیقی در بن کار داوطلبانه نهفته است. این فعالیت نهتنها پیوندهای اجتماعی را مستحکم میسازد، بلکه یکی از اصلیترین ابزارهای توسعه انسانی، افزایش سرمایه اجتماعی، و توانمندسازی فردی است.
امروزه فعالیت داوطلبی از یک فعالیت سنتی و محدود، به یک پدیده جهانی و ساختاریافته تبدیل شده است. داوطلبان در سراسر جهان در حوزههای مختلف، از آموزش و سلامت گرفته تا فناوری، محیطزیست، امدادرسانی و خدمات اجتماعی نقشی اساسی در حل مسائل پیچیده ایفا میکنند. بهگونهای که بسیاری از مشکلات و بحرانهای پیچیده جوامع را این حرکت جمعی و رفتار داوطلبانه مردم مرتفع میسازد.
با این حال، بسیاری از ما دقیقاً نمیدانیم کار داوطلبانه چیست؟ تعریف، ماهیت و نقش آن در جامعه را مشخص نکردهایم. معموما نگاه مانسبت به کار داوطلبانه همان دید سنتی و ساده است. ما در این مقاله تلاش میکنیم با نگاهی جامع، تعریفی درست و روشن از کار داوطلبانه ارائه دهیم.
کار داوطلبانه چیست؟
بر اساس تعریف رسمی UNV ، کار داوطلبانه «مشارکت آزادانه، آگاهانه و بدون دریافت مزد افراد در فعالیتهایی است که به بهبود وضعیت جامعه یا گروهی از مردم کمک میکند.
این تعریف سه عنصر اصلی دارد:
مشارکت آزادانه
کار داوطلبانه تنها زمانی معنا پیدا میکند که فرد بدون اجبار حاضر به انجام آن باشد. اگرچه انگیزهها میتوانند متفاوت باشد. کمک به دیگران، کسب تجربه، یادگیری مهارت، یا حتی حس تعلق اجتماعی از انگیزه های عمومی افراد می باشد. اما مسئله اینجاست . انتخاب همیشه داوطلبانه و شخصی است. این امر خود موجب میشود تا کار داوطلبی بهعنوان یک عمل انسانی و اخلاقی، تاثیرات مثبت و پایداری در زندگی فردی و اجتماعی داشته باشد.
بدون دریافت دستمزد
آنچه داوطلبی را از کار حرفهای متمایز میکند، نداشتن جنبه مادی است. البته این حرف بدان معنا نیست که داوطلبی فاقد ارزش است؛ کار داوطلبانه اغلب تجربیات، مهارتها و شبکههایی ایجاد میکند که در هیچ محیط دیگری قابل دستیابی نیست. از این نظر، داوطلبی میتواند به عنوان یک فعالیت معنوی در نظر گرفته شود که به فرد حس رضایت درونی و ارتباط با جامعه میدهد.
اثر اجتماعی یا انسانی
ممکن است فرد زمان یا مهارت خود را در حوزههای اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، محیطزیستی یا حتی تخصصی ارائه دهد؛ اما شرط اساسی این است که فعالیت او به سود دیگران، جامعه یا یک هدف جمعی باشد. از این رو، داوطلبی فقط به عنوان یک فعالیت فردی تلقی نمیشود، بلکه بهعنوان یک کار جمعی و تاثیرگذار در جامعه شناخته میشود.
کار داوطلبانه در چه اتمسفری شکل میگیرد؟
کار داوطلبانه فقط کمک در خیریهها نیست؛ بلکه طیف گستردهای از فعالیتها را شامل میشود. طبق گزارشهای UNV، داوطلبی معمولاً در سه بستر اصلی اتفاق میافتد:
داوطلبی رسمی
این نوع داوطلبی شامل شرکت در فعالیتها و پروژههایی که از سوی سازمانهای ثبتشده، مانند NGOها، مؤسسات دولتی یا مراکز خیریه ارائه میگردد است. در داوطلبی رسمی، داوطلب معمولاً از قبل با اهداف سازمانی آشنا میشود، وظایف مشخصی دریافت میکند و احتمالاً برای انجام وظایف خود آموزشهایی نیز میبیند. این نوع داوطلبی معمولاً ساختارمند و شفاف بوده و در سطوح گسترده جامعه رخ میدهد.
داوطلبی غیررسمی
این نوع داوطلبی بهطور عمده شامل کمکهای فردی است که از طریق روابط مستقیم میان افراد یا در قالب گروههای غیررسمی صورت میگیرد. این نوع داوطلبی معمولاً بدون هیچ نوع وابستگی به سازمانهای رسمی انجام گرفته و بیشتر در محلهها و میان خانوادهها یا دوستان رایج است. به عنوان مثال، کمک به یک دوست در کارهای خانه یا کمک به یک همسایه بیمار جزو کار داوطلبی غیر رسمی محسوب میشود.
داوطلبی اجتماعی مبتنی بر جامعه
فعالیتهایی که بهصورت مشترک و توسط مردم یک محله، شهر یا اجتماع انجام میشود. مانند کمپینهای نظافت شهری، فعالیتهای محیطزیستی یا حمایت از مدارس محلی. این نوع داوطلبی معمولاً به عنوان یک حرکت جمعی و متشکل از افراد با انگیزههای مشترک انجام میشود.
داوطلبی در جهان امروز چگونه تغییر کرده است؟
دگرگونی دیجیتال حتی در امر کار داوطلبانه
داوطلبی مجازی از سال ۲۰۲۰ تا امروز رشد چشمگیری داشته و اکنون بخش مهمی از مشارکت جهانی را تشکیل میدهد. در این نوع داوطلبی، افراد میتوانند بدون حضور فیزیکی در موقعیتهای مختلف، از راه دور کمک کنند. پلتفرمهایی مانند UNV, Idealist و Goodera این امکان را برای داوطلبان فراهم کردهاند.
اقبال عمومی با داوطلبی تخصصی است.
افرادی که میخواهند کار داوطلبانه انجام دهند معمولا علقه دارند تا در حوزه تخصصی خود و مبتنی بر مهارت هایی که دارند کار داوطلبانه انجام دهند. از طرفی مجموعه های داوطلب پذیر نیز بواسطه نیازهای تخصصی که دارند از این خواسته استقبال کردند. همین امر موجب شد تا این نوع داوطلبی به عنوان یکی از جدیدترین و موثرترین روشها در سطح جهانی شناخته شود.
داوطلبی ابزاری برای توسعه پایدار
اهداف ۱۷گانه توسعه پایدار سازمان ملل بارها بر نقش داوطلبان تأکید میکند. داوطلبان بهعنوان عاملان تغییر در دستیابی به اهداف توسعه پایدار، از جمله سلامت, آموزش و مساوات اجتماعی، شناخته میشوند و همین موضوع موجب شده است تا در شرایط کنونی توجه جوامع به سمت فعالیت های داوطلبانه و همچنین اشاعه فرهنگ آن جلب شود.
سخن پایانی
کار داوطلبانه یک مفهوم ساده اما گسترده است؛ فعالیتی که بر مبنای انتخاب آزادانه، بدون دستمزد و با هدف ایجاد تغییر اجتماعی شکل میگیرد. شناخت صحیح این مفهوم اولین قدم برای ورود به مسیر مشارکت اجتماعی است. مشارکت هایی آنقدر موثر که میتواند تصویر کنونی آدمی از جوامع انسانی را دگرگون سازد.
